آیا روابط ایران و روسیه بسمت یک مشارکت استراتژیک پیش میرود؟

استاد دانشگاه پرینستون و عضو اسبق شورای عالی امنیت ملی کشورمان در تازه‌ترین یادداشت خود نوشت: روابط جاری دوکشور ایران و روسیه، یک رابطه نرمال است و با یک رابطه استراتژیک حقیقی فاصله زیادی دارد.

سیدحسین موسویان دیپلمات اسبق کشورمان در تحلیلی برای نشریه نشنال اینترست آمریکا نوشت:

درجریان سفراخیر رئیس جمهور ایران به روسیه، توافقاتی درموردهمکاریهای فنی و تکنولوژیک درحوزه انرژی به امضاء رسید. درعین حال این سفر با برخی انتقادات داخلی درمورد دستاوردها و مسائل تشریفاتی مواجه شد. درحالیکه روابط حسنه بین ایران و روسیه برای صلح و ثبات منطقه حیاتی است، اما سوال این است که روابط موجود دوکشور یک روابط نرمال است یا در سطح روابط همکاریهای استراتژیک ویا اتحاد استراتژیک.

پوتین اولین رئیس جمهور روسیه است که بعد از سفر سال ۱۹۴۳ استالین به تهران، دوبار برای شرکت در اجلاس سران کشورهای دریای خزر به تهران سفر کرد و با مقام معظم رهبری ایران دیدار کرده است. دردیدار سال ۲۰۰۷، آیت الله خامنه ای به پوتین گفت که یک روسیه قوی به نفع ایران است و پوتین هم پاسخ داد که ایران قدرتمند و با نفوذ درصحنه بین المللی، درراستای منافع روسیه است.

قبل از انقلاب ۱۹۷۹ درایران، آمریکا برایران سلطه کامل داشت. بعد از انقلاب، واشینگتن و مسکو مشترکا ازحمله صدام به ایران حمایت کردند اما بعد از جنگ، مسکو مسیر دوستی با ایران را درپیش گرفت درحالیکه آمریکا و غرب روند تشدید دشمنی با ایران راادامه دادند. بهبود روابط تهران و مسکو تغییراتی درژئو پولتیک منطقه داشته است. آیت الله خامنه ای دردیدار با پوتین تصریح کرد که همکاریهای مسکو و تهران باید در راستای انزوای آمریکا و تامین ثبات خاورمیانه باشد. بنابراین محورهمکاریهای روسیه و ایران، برمبنای انزوای آمریکا درمنطقه بوده است. حمایت تمام قد تهران و مسکو از بشاراسد مانع سقوط دولت سوریه شد درحالیکه آمریکا و متحدینش جنگ درسوریه رابا هدف سقوط اسد حمایت کردند.

ایران و روسیه دارای همگراییها ومنافع مشترک درزمینه های مختلفی هستند. آنها هردو درمبارزه با گروههای تروریستی سنی همچون داعش و القاعده، مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا و استانداردهای دوگانه غرب درموضوعاتی همچون حقوق بشر و تروریسم، دارای منافع مشترکی هستند ضمن اینکه هردو قربانی تحریمهای آمریکا بوده و بدنبال سقوط سلطه دلار بر اقتصاد جهان هستند. مرزهای مشترک جغرافیایی و ارتباطات ترانزیتی ازاسیای مرکزی تا هند میتواند روابط بازرگانی و اقتصادی دوکشوررا توسعه بخشیده و آرزوی تاریخی روسیه برای دسترسی به آبهای گرم خلیج فارس را تحقق بخشد.

درعین حال واگراییهای مهمی نیزبین روسیه و ایران نیز وجود دارد برای مثال روسیه روابطی استراتژیک با اسرائیل دارد درحالیکه ایران و اسرائیل دشمنان استراتژیک هستند ضمن اینکه مسکو، سیاست جذب متحدین آمریکا درمنطقه همچون عربستان و ترکیه را دردستورکارش دارد. باوجودیکه روسیه و ایران درمقابله با هژمونی آمریکا برمنطقه دارای منافع مشترک هستند، اما دوکشور درحوزه انرژی بویژه صادرات گاز به اروپا دارای تضاد منافع هستند. ایران کشوری با اکثریت شیعه درحالی اکثریت مسلمانان روسیه سنی هستند.

ضمنا مواردی هم هستند که آمریکا و روسیه درمورد ایران دارای منافع مشترک هستند. واشینگتن و مسکو خواستار احیای برجام هستند وخواستار وقوع یک جنگ جدید درخاورمیانه هم نیستند، اما با یک ایران دارای بمب هسته ای مخالف هستند.

اما درایران دوطرزتفکردرمورد روابط تهران و مسکووجود دارد. یک تفکر به سوابق تاریخی جنگها و تجاوزات روسیه تزارسرخ به خاک ایران را ملاک قرار میدهد ، همچون دورانی که روسیه نیمی از خاک ایران رااشغال، یا دورانی که ۱۷ شهرقفقاز را از ایران جدا کرد و یا دورانی که از تجاوز صدام به خاک ایران حمایت کرد. این دیدگاه با استناد به چنین تاریخی، معتقد است که نباید به روسیه اعتماد کرد و وابستگی به روسیه نقض استقلال ایران و اصل نه شرقی و نه غربی است.

دیدگاه دوم منافع مشترک موجود بین روسیه و ایران را ملاک قرار میدهد. اقای کاظم جلالی سفیر ایران درروسیه این دیدگاه را دارد وتاکید میکند که سفر اقای رئیسی به روسیه یک نقطه عطفی درروابط دوکشور است. اوگفت اکراه ایرانیها مربوط به دوران تزار سرخ است درحالیکه روسیه امروز تزارسفید است. روسیه با غرب مواجه است و دیدگاه او و همکارانش نسبت به اقای رئیسی مثبت است.

این درست است که روسیه و ایران درزمینه های متعدد دارای منافع مشترک هستند. اما این برای داشتن روابط استراتژیک کافی نیست. روابط استراتژیک نیازمند مبانی حقوقی، قوانین و مقررات، چهارچوب ها و مکانیزمهای پایدارو درازمدت برای همکاری میباشد که این موارد درروابط فعلی ایران و روسیه درسطح پایینی است. در سال ۲۰۰۷، دوکشور تصمیم گرفتند که روابط را بگونه ای سالیانه توسعه دهند که ظرف ۱۰ سال به ۲۰۰ میلیارد دلار برسد. درحالیکه اکنون بعد از ۱۵ سال، حجم روابط اقتصادی ایران و روسیه ۴ میلیارد است. با این وجود این معیارها، روابط استراتژیک مستلزم حمایت افکار عمومی دردوطرف میباشد درحالیکه هنوز اعتماد عمیق بین دوملت ایران و روسیه بویژه ایرانی ها نسبت به روسیه وجود ندارد که این واقعیت هم کاستی روابط استراتژیک است. آندری کورتونف مدیر کل شورای روابط خارجی روسیه میگوید: “روابط جاری ایران و روسیه یک اتحاد تاکتیکی است و نه یک اتحاد استراتژیک”.

واقعیت این است که افزایش دشمنی بین ایران و آمریکا به نفع روسیه است و افزایش دشمنی بین آمریکا و روسیه هم به نفع ایران است. استراتژی جاری ایران در روابط با روسیه برمبنای این دیدگاه است که “تزار سرخ” روسیه قدیم بوده که با “تزار سفید” یعنی روسیه امروز متفاوت است. با این وجود ایرانی ها مشاهده میکنند که روسیه درشرایط فعلی آمادگی یک اتحاد استراتژیک با ایران راندارد. آقای رئیسی در دیدار با پوتین اظهار داشت که “روابط جاری ایران با روسیه درمسیر روابط استراتژیک است”. درعین حال واقعیت این است که روسیه و ایران در مقطع فعلی همکاریهای متعددی دارند لاکن روابط جاری دوکشور، یک رابطه نرمال است و با یک رابطه استراتژیک حقیقی فاصله زیادی دارد.